Foto: iStock
Grote T- en kleine t-trauma
Daar waar enkelvoudig, acuut trauma een eenmalige shockerende gebeurtenis is, die duidelijk afgebakend is in tijd, gaat het bij complex trauma om meerdere nare gebeurtenissen in een bepaalde periode, de kindertijd. Om het onderscheid tussen deze twee vormen van trauma te maken, worden ze ook wel grote T- en kleine t-trauma genoemd.
Ook kleine t-trauma heeft verstrekkende gevolgen, tot ver in de volwassenheid. De kindertijd is namelijk enorm belangrijk voor je vorming en ontwikkeling. Wanneer een ouder of verzorger een jong kind lichamelijk of psychisch kwetst, negeert of niet goed in het vizier heeft, dan leidt dat tot de meest fundamentele verstoring die we ons als mens kunnen voorstellen, aldus Vliegen, Tang en Meurs.
Omdat het kind nog zo jong is, en de hersenontwikkeling in volle gang, drukken deze ervaringen een stempel op de architectuur en chemische processen in de hersenen. Bij sommige mensen met complex trauma is er een blijvende gevoeligheid van het stresssysteem en een gevoeligheid voor angst.
Traumatische ervaringen in de kindertijd zijn daarnaast ook vormend voor de vroege persoonlijkheid. Door complex trauma neem je bepaalde overtuigingen aan en ontwikkel je een onveilige hechtingsstijl met specifieke hechtingspatronen. Ze kleuren de manier waarop emoties worden beleefd en hebben een grote invloed op jouw verbinding met jezelf, anderen, en je sociale omgeving.
Welke traumatische gebeurtenissen veroorzaken complex trauma?
Complex trauma ontstaat in situaties waarin je onvoldoende fysieke en/ of emotionele veiligheid ervaart zoals bij gebeurtenissen waarin je sterke afwijzing, intimidatie, of agressie meemaakt. Het zijn situaties waarin er onvoldoende, op jouw behoeften afgestemde zorg was als kind. Hieronder staan een aantal voorbeelden.
- Onderbroken uitreiking: niet beantwoord worden wanneer je uitreikt
- Ouders die niet responsief zijn in hun zorg voor hun jonge kind
- (Emotionele) verwaarlozing en/ of het negeren van je primaire behoeften
- Scheiding of verlies van een van de ouders
- Ziekte en ziekenhuisopnames op jonge leeftijd
- Ervaringen van gepest of buitengesloten worden op school of elders
- Seksueel misbruik
- structureel agressie en geweld meemaken
- structureel afkeuring ervaren
Hierbij is het van belang om rekening te houden met het feit dat een situatie, die vanuit het oogpunt van een volwassene niet bedreigend is, dit voor een kind wel kan zijn. Ouders die naar elkaar schreeuwen en elkaar fysiek beschadigen, kunnen maken dat een kind een fysieke dreiging voelt. En het gescheiden worden van een ouder door ziekte of overlijden, zijn ervaringen die voor een kind emotioneel overweldigend zijn. Een kind verkeert in een afhankelijkheidspositie. Het kan vaak niet zo maar weg of een andere omgeving en andere contacten kiezen.
Continuüm
Er zijn een aantal factoren die de impact van het trauma, en dus de gevolgen, bepalen. Denk aan de leeftijd waarop je het trauma meemaakt, of het eenmalig of structureel is, of er belangrijke anderen zijn die je bescherming bieden, en de mate van fysieke, psychische en sociale dreiging.
Je kunt de ervaringen die aanleiding geven tot complex trauma als het ware uitzetten op een continuüm van “een beetje onveilig” naar “zeer onveilig”. Hoe meer van de bovenstaande factoren in ernstige mate aanwezig zijn, hoe ernstiger het trauma.
We hebben het in dit kader over ontwikkelingstrauma, jeugdtrauma, hechtingstrauma, en vroegkinderlijk trauma om de meer ernstige trauma’s aan te duiden. De term sleutelervaringen wordt vaak gebruikt om de mildere vormen op het continuüm aan te duiden. Ook sleutelervaringen zijn van invloed op de ontwikkeling en de vorming van hechtingspatronen. Lees hier meer over onveilige hechting als continuüm.
Relationeel trauma
Complex trauma is altijd relationeel trauma, maar relationeel trauma is niet altijd complex trauma. Relationeel wil zeggen dat het ontstaat in relatie tot iemand die belangrijk voor je is. Relationeel trauma kan eenmalig of kortdurend zijn en zich ook op volwassen leeftijd voordoen. Denk bijvoorbeeld aan situaties waarin iemand zich van je afkeert en je vertrouwen beschaamt, of je integriteit aantast. Bijvoorbeeld een partner die vreemd gaat en daarover liegt, maar ook misbruik van een machtspositie van iemand in een organisatie.
Op volwassen leeftijd zal een relationeel trauma echter veel minder impact hebben op je ontwikkeling en persoonlijkheid. Volwassenen die dit meemaken, ervaren wel vaak gevoelens van afschuw en verbijstering. Wanneer het moeilijk is om de ervaring te verwerken, kan dat gevoelens van bitterheid kan achterlaten. In dit kader spreken we dan van het posttraumatisch bitterheidssyndroom (PTBS).
De wonden helen
Traumatische ervaringen in eerste levensfasen zijn extra ingrijpend omdat in deze fase de flexibiliteit in ontwikkeling het grootst is. Op volwassen leeftijd blijven er wel mogelijkheden voor groei. Je kunt dan alsnog aan de slag gaan om de wonden te helen, en je systeem tot rust te brengen.
Lees meer in de blog Traumaverwerking.
Complex trauma en de DSM
Veel wetenschappers en hulpverleners hebben voorgesteld om complexe PTSS als aparte classificatie in de DSM op te nemen. Dit is nog niet gebeurd. In Nederland kan complexe PTSS (volgens de DSM) daarom niet als officiële DSM-diagnose gesteld worden. In de praktijk wordt wel met complexe PTSS gewerkt. Zo zijn er verschillende behandelingen specifiek voor complexe PTSS, en er wordt ook veel onderzoek naar gedaan.
In de International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (afgekort ICD), een alternatief classificatiesysteem dat onder andere in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk wordt gebruikt, staat de ‘complexe posttraumatische stressstoornis’ overigens wél beschreven. (Bron: traumanet.nl)
Interessant om te lezen:
Vliegen, N., Tang, E., Meurs, P. (2017) Van kwetsuur naar litteken. Hulpverlening aan kinderen met complex trauma. Kalmthout: Pelckmans Pro
